CARRUURTA SOOMAALIYEED & DAGAALLADA SOKEEYE

W.Q. Axmed Qaasim Faarax (Caato), Karachi, Pakistan

Daaweynta dhaawacyada bulsho ee uu dagaalka sokeeye reebay waa kuwo badan. Waxayna u baahan tahay in daraasad weyn lagu sameeyo, laakiin waxa ugu dhaqsaha badan ee ah in tallaabo deg deg ah laga qaado waa in la xaqiijiyo dadweynaha gaar ahaan carruurta inay helaan waxbarasho aasaasi ah, cunto ku filan iyo biyo nadiif ah oo ay kaga badbaadaan cudurrada dilaaga ah. Balse daraasad cilmiyeed cusub ayaa hoosta ka xariiqeyday ka-taxadaridda carruurta waalid la’aanta ah; waxayna daraasaddu ku talinaysaa in la joojiyo carruurta laga dhigo askarta, laguna wacyi galiyo inaysan qoran kooxaha jabhadaha ah iyo cid kasta oo ku lug leh falalka ceynkaas ah. Daaweynta carruurta ku waxyeellowday dagaalladana in lagu dhiiri galiyo inay waxbartaan, dibna loogu celiyo dugsiyada.
Dalka Soomaaliya oo lagu tiriyo dalalka sida aadka ah carruurta da’doodu yar tahay loogu shaqeysto ama lugu askareeyo ayaa u muuqda mid aan ka soo kaban burburkii dagaalkii sokeeye, taasoo kuu muuqaneysa markaad ku safarto dalka gudihiisa. Tusaale ahaan, mar aan safar ku maray meelo ka mid ah dalka ayaa waxay indhahaygu qabteen wiil aan da’diisu ku qiyaasay 15-16 jir oo sita qori AK-47 ah. Wiilkaasi wuxuu ii sheegay inay shaqadiisu tahay inuu sii raaco gaadiidka isaga goosha gobollada qaarkood. Waxaa uu gawaarida uu sii raaco uu u tilmaamaa meelaha ay miinooyinka ku jiraan ee wadada dhexdeeda ah. Wiilkaas oo magaciisa la yiraahdo Ibraahim wuxuu gaari walba ka qaataa lacag dhan 4000 oo shilin Soomaali ah iyo wixii ay dadka gawaarida wataayi ay u gartaan. Mar aan weydiiyay waxa ku kallifay inuu ka shaqeeyo shaqada ceynkaan ah iyo bal hadii uu helo cid daryeesha in uu kaaftoomayo karo iyo inkale, wuxuu ii sheegay inay hooyadii geeriyootay, aabahiina uu ku nool yahay miyiga oo uusan heysan cid daryeesha, laakiin hadii uu helo uu dhaafi karaayo.
Haddaba, miyeynu ku eegan karnaa carruurta Soomaaliyeed ee da’doodu intaa le’egtahay ee ka shaqeeya howlaha ceynkaa ah? Waxaa dadka Soomaaliyeed ee ku nool dalka gudahiisa iyo dibadiisaba u yaalla arrimaha ceynkaan oo kale ah wax-ka-qabashadooda. Sidoo kale waxaa jira carruur badan oo Soomaali ah oo ka shaqeeya maqaayadaha, goobaha qashinka iyo kabarada jaadka (qaadka). Carruurtaani oo ay da’doodu tahay da’dii dugsiyada ayaan nasiib u yeelan inay helaan daryeelkii ay mudnaayeen oo ku hagi kara inay maraan wadada toosan. Qaar kamid ah carruurtaasi waalidiintood way geeriyoodeen, qaarna waxay waalidiintoodii uga soo tageen miyiga iyagoo dan soo biday nolosha magaalada. Carruurta ku nool nolosha ceynkaa ah, baan hadana heysan ammaan ay ku sii joogteeyaan shaqadooda ku saleysan nolol-maalmeedka. Waxaa jira dabley xoog u sheegata carruurtani oo ka fara-maroojisata lacagta ay maalintaas soo helaan, iyada oo ay mararka qaarkoodna dhacdo in ay carruurta qaarkood isku yara dhajiyaan dhididkooda (waxa ay soo shaqeysteen) oo ay markaana muteystaan dil ama jir dilyo loogeysto. Sidoo kale waxaan la kulmay wiil da’diisu iigu sheegay 12 oo caseeye ah oo ay biil ka sugayaan qoys ka kooban hooyadiis iyo saddex carruur
Carruurta Soomaaliyeed waxaa ay dagaaladii sokeeye kala kulmeen dhibaatooyin xagga nolosha ah, waxbarashada iyo maskaxda, oo sababtay inay in badani oo iyaga ka mid ah la qabsan waayaan xitaa marka ay heleen cid daryeesha. Maxamed oo ah wiil 16 jir ah oo qabatimay koollada (maandooriyaha ay carruurta Soomaaliyeed ay isticmaalaan) ayaa waxaa inuu daryeelo gurigiisii u geeyay nin ka mid dadka deggen xaafadda uu koolada ku dhuuqo (jiido). Maxamed wuu aqbalay maadaama uu helay cid maanta u heellan oo daryeesha. Wuxuu la noolaa reerkii soo dhaweeyay muddo laba isbuuc ah oo ay xitaa geeyeen dugsi lagu barto Quraanka
Arrintu si kastaba ha ahaatee, dalka kama ay jiraan wax urruro ah oo ku howlan horumarinta daryeelka carruurta. Sidaas darteed, ayaa waxaa lumay saddex jiil oo aayaha Soomaalida wax ka beddeli lahaa. Haddaba dhammaan ummadda Soomaaliyeed waxaa looga baahan yahay inay xoogga saaraan horumarinta carruurta.